Bir çok tasavvuf ekolonun hakikatten sapmasının nedenini şöyle izah edelim.
Olay şu ki, hakikattan sapanlar, varlık makamlarını bir birine karıştırdıklarındandır.
Zat makamını fiiller makamına monte ediyorlar, öylece sapkınlık başlıyor.
Oysa ki zat makâmının seyri, sırf kişiye özgü zevktir ki, asla ve asla kelimelere dökülemez.
Zat makamının tefekkürü bile yasaklanmıştır.
Ama gel gör ki bunu getirip tüm varlıkla özdeşleştirip tüm varlığa zatı hak diyecek kadar gözlerini kapatmışlardır.
Zati makamda ki zevke erip bunu kelimeye dökenler ise, konuya meraklı insanların helakine vesile olmuşlardır.
Bu günah dahi onların helak olmasına yetmiştir.
Burada şunu söyleyelim, halk arasında meşhur söz vardır, veli idi ama imansız öldü.
İşte, zevke erdikten sonra yaşadığı bu zevki eğer bilgelik yapıp insanlığa anlatırsa, bu anlatan bakımından çok tehlikeler doğurur.
Çünkü hasbelkader yaptığı riyazat ve çalışmalarla erdiği zevki, herkes yaşayacak zannı ile veya kendisini farklı göstermek maksadı ile genele anlatırsa, konuya meraklı olan kişiler, akıllarıyla olaya öyle bakmaya başlarlar.
Öylece zat makamını fiiller makamına indirgeyip helak olurlar. Buna zat makamını ef’al makamına monte etmek diye tabir ediyoruz.
İşte o kendini veli derecesinde görüp zevke ulaşan kişi, o kadar kişinin yolunu kaybetmesine vesile olduğu için, onların ahı onu kapsar ve imandan mahrum olarak dünyaya veda eder.
Tasavvuf ilminin içeriğinin zevkleri kişiye has olup anlatmamak esastır. Anlatan ise mahrum olmuştur.
Sadece zevke giden yol izah edilir. Gayrı olamaz.
İşte tasavvuftaki esas mürşid, hakikatine uzanan yolda ef’al, esma, sıfat ve zat makamlarını bir birinden ayırt edip, öz hakikatine doğru yürürken saplantıya düşürmeden dervişi yetiştirendir.
Her makamın hakkının eda edilmesi, ve zat makâmı hakkında tefekkür dahi edilmemesi olayını idrak ettirmektir.
Zaten gerekli çalışmayı yapıp manasına doğru yolculuk yapanlar, sonsuz zevke de ereceklerdir.
Tarihte yaşayan onca veli, Hz.Muhammed Mustafa sallahu aleyhi ve sellem efendimize kulak verdikleri için veli oldular.
Ama tarihin derinliğinden günümüze kendisini ergen çocuk gibi gelişmiş zanneden bir çok kişi de, onca bilgisine rağmen yanıldı. Zati zevk hallerini herkes yaşayabilecekmiş gibi avamın içine saçtı.
Öylece milletin helakine vesile olduğu için de, kaybederek dünyayı terk etti.
Bu yanlış anlaşılmalar ile bir çok batıl tarikat ve meşrep oluştu. Herbiri ilim ehli nazarında tarihin tozlu raflarına terk edildi.